Grammatica: dwangbuis of toolkit? Over variatie en creativiteit in de Nederlandse grammatica

Grammatica heeft geen al te beste reputatie: vaak denken mensen aan grammatica als een ‘dwangbuis’ of een ‘keurslijf’, een systeem van goed of fout dat sprekers beperkt in hun taalgebruik en hun talige creativiteit aan banden legt. Dat beeld is veel te eenzijdig: natuurlijk zijn er grammaticale regels en principes, in het Nederlands zowel als in alle andere talen en dialecten, maar heel vaak zijn dat ‘zachte’ principes, die in de praktijk best wel veel keuzevrijheid aan de spreker laten. Heel vaak biedt de grammatica sprekers immers de mogelijkheid om dezelfde boodschap op allerlei verschillende manieren uit te drukken en zo op een subtiele manier andere accenten te leggen. Zonder dat we dat goed beseffen, maken we daar allemaal dagelijks gebruik van. 

In deze workshop laten we zien hoeveel variatie er in de Nederlandse grammatica zit en hoe allerlei grammaticale constructies in de praktijk van het taalgebruik creatief worden toegepast. Daarvoor maken we gebruik van voorbeelden uit allerlei verschillende tekstsoorten (journalistieke teksten, literaire teksten, sociale media, spontane conversatie, songlyrics …). Tot de grammaticale constructies die aan bod komen, behoren zowel bekende verschijnselen zoals het passief of het indirect object, als constructies die voor de leerlingen (én leerkrachten) wellicht onbekend zullen zijn, zoals de ‘pseudo-reflexieve’ constructie in de zinnen hieronder, die onder andere in het journalistieke taalgebruik vaak wordt ingezet. 

• Nederland klust zich door de lockdown. (De Volkskrant, 22/04/2020) 
• De Spanjaarden bibberden zich naar het laatste fluitsignaal en haalden onder leiding van sterspeler Dani Ceballos toch de Europese titel binnen. (Gazet van Antwerpen, 30/06/2019) 

De workshop duurt één, anderhalf of twee uur (te bepalen in overleg) en wordt verzorgd door Timothy Colleman, professor Nederlandse taalkunde gespecialiseerd in grammatica, in samenwerking met doctoraatsmedewerkers. 

Bij een workshop van anderhalf of twee uur krijgen de leerlingen ook de gelegenheid om zelf op zoek te gaan naar creatieve voorbeelden van grammaticale constructies in een zgn. taalkundig corpus, een grote, digitaal doorzoekbare verzameling van miljoenen woorden reëel taalgebruik. 

Doelgroep: Secundair onderwijs (ASO/KSO): 3de graad 

Periode: In onderling overleg 

Materiaal: Indien de leerlingen tijdens de workshop gebruikmaken van het taalkundig corpus dienen ze een laptop mee te brengen. In onderling overleg kan deze activiteit ook in de PC-klas plaatsvinden. 

Locatie: Campus Boekentoren - Gent